پروپوزال یا طرح تحقیقاتی چیست؟
دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی به ویژه در مقاطع ارشد و دکتری، مسلما در فرآیند کار و تحصیل خود با واژه پروپوزال یا طرح تحقیقاتی مواجه شده‌اند. در حقیقت، طرح تحقیق مهمترین و اصلی ترین بخش یک کار تحقیقی و پژوهشی است که راهنمای محقق برای عملیاتی کردن و اجرای تحقیق است . پروپوزال یا طرح تحقیقاتی چارچوبی از یک پژوهش و وعده‌هایی است که پژوهشگر درباره چگونگی انجام پژوهش و خروجی‌های آن شرح می‌دهد. برای نوشتن یک پروپوزال قوی و قابل دفاع لازم است تا پژوهشگر در پروپوزال خود واضح و مستند به پرسشهای زیر پاسخ دهد:
- موضوع تحقیق چیست و چرا انتخاب آن حائز اهمیت است؟
- محقیقن دیگر چگونه این موضوع را پژوهش کردهاند و تا چه حدی به آن پرداختهاند؟
- این پژوهش قرار است در چه ابعادی انجام شود و چرا آن را انتخاب نمودهاید؟
- چرا پرداختن به این پژوهش ضروری است و چه نفعی برای جامعه محققین دارد؟
- چرا محقیقن دیگر نتوانستهاند این موضوع را طرح کنند؟
- روش، ابزار و جامعه آماری این پژوهش چیست و چگونه به حل مساله کمک میکنند؟
- ابزار گرد آوری دادهها و تجزیه و تحلیل آن کدام است؟
- نتایج این پژوهش چه چیزی به دانش موجود در حوزه موردنظر اضافه میکند؟
- مراجع و منابع در این پژوهش کدامند و نحوه گردآوری آن به چه صورت است؟
ژرف‌اندیشی درباره پرسشهای بالا در فرآیند خوب نوشتن پروپوزال کمک زیادی میکند. بنابراین توصیه میشود که پیش از شروع به نوشتن پروپوزال، در مورد پرسشهای ذکر شده بحث کرده و پس از مشخص شدن مسیر شروع به نوشتن کنید و گام به گام مطالب را تکمیل نمایید.
قسمتهای مختلف پروپوزال
1- عنوان پژوهش
نخستین گام در انجام تحقیق، تعیین عنوان تحقیق است. هیچ محققی نمی تواند بدون مشخص شدن عنوان تحقیق، پژوهش را آغاز کند. یک موضوع خوب باید مختصر و مفید باشد و نه خیلی کوتاه، نه خیلی طولانی، بلکه مختصر، جامع، رسا و غیرسئوالی باشد. همچنین موضوع باید بدیع و نو و عملیاتی باشد. مهمترین چیزی که از یک پژوهش دانشگاهی مد نظر داوران و انجام دهندگان آن کار قرار دارد، تازه و نو بودن آن است.
2- بیان مساله
مساله در واقع سوالی است که در ذهن محقق راجع به یک پدیده، مشکل یا معضل مطرح می شود. هدف محقق از طرح این سوال ریشه یابی، علت یا علل به وجود آورنده آن مشکل و یا راهکارهای رفع آن است. این قسمت باید واضح و روشن باشد به طوری که مطمئن شوید کسانی که قرار است آن را بخوانند بدون آن که برایشان سوال ایجاد شود، دلیل این تحقیق را متوجه میشوند. بطورکلی در بیان مساله محقق باید مشکل را مطرح کند، ابعاد آن را نشان دهد، انگیزه را بیان کند، متغیرها را نشان دهد، روش و ابزار را روشن نموده و محدوده مکانی و زمانی تحقیق را تعیین نماید.
3- پیشینه تحقیق
برای اینکه محقق تحقیقات خود را در راستای پژوهش های مرتبط قرار دهد و آن را با دستاوردهای تحقیقات دیگران هماهنگ کند، نیاز دارد با مراجعه به اسناد و مدارک پیرامون موضوع، آگاهی خود را گسترش دهد. پیرامون فعالیت‌های صورت گرفته در تحقیق مورد نظر اطلاعاتی را کسب کنید و در مورد پژوهشهای صورت گرفته بحث کنید. در این بخش در واقع باید به ذکر پژوهش هایی بپردازید که شما قصد دارید یافته های آن ها را تکمیل کنید و اشتباهات آن ها را رفع نمایید.
4- اهداف تحقیق
اهداف تحقیق به صورت زیر بیان میشوند:
- اهداف کلی: هدف کلی مستقیماً از موضوع تحقیق سرمنشا میگیرد.
- اهداف ویژه: این دسته از هدف از مساله پژوهش و از اهداف کلی منشا می گیرند و در واقع زیر مجموعه اهداف کلی پژوهش هستند.
- اهداف کاربردی: این دسته از اهداف زمینههای کاربردی مرتبط با موضوع را بیان میکند.
5- اهمیت و ضرورت تحقیق
در این بخش می بایست جوانب موضوع و اهمیت موضوع به لحاظ علمی و کاربردی بیان شود. در این مورد محقق باید مشخص کند که موضوع تحقیق چه اهمیتی دارد و ضرورت انجام این پژوهش چیست.
6- سوالات و فرضیات تحقیق
نوشتن سوالات تحقیق به شما کمک میکند که بدانید برای چه هدفی و چرا قصد نوشتن این طرح تحقیقاتی را دارید. بهتر است در طرح سوالات تحقیق، تعداد سوالات محدود، شفاف و بدون ابهام باشد. در گام بعدی، در پاسخ به سوالات تحقیق باید فرضیاتی را مطرح کرد. در واقع، فرضیه، حدس و گمان محقق در مورد علل بوجودآمدن مشکل یا ارائه راه حل های آن است.
7- روش تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات
در این قسمت باید بیان شود که در انجام تحقیق از چه روش های علمی استفاده میشود و چه ابزارهایی برای رسیدن به اهداف تحقیق به کار گرفته میشود. در این مورد محقق ضمن اشاره به نوع تحقیق، مراحل انجام آن را شامل: ابزار گردآوری داده ها، روش گردآوری اطلاعات، جامعه آماری و حجم نمونه، روش انتخاب نمونه از جامعه آماری، ابزار تجزیه و تحلیل داده ها و در نهایت روش های تجزیه و تحلیل داده ها را توضیح می دهد.
8- منابع
فهرستی از منابعی که در نوشتن پروپوزال از آن ها استفاده کرده اید، پایه مطالعات قبلی شما هستند و باید در انتهای پروپوزال دسته بندی شوند. بهتر است برای قویتر شدن پروپوزال از مقاله و کتاب استفاده نموده و از ارجاع به سایت خودداری شود.
پایان نامه چیست؟
در کلیه رشته‌های دانشگاهی، در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری، نگارش و ارائه پایان‌نامه امری ضروری و واجب است. پایان نامه نوشتاری است که درآن موضوع یا سوالی را بررسی کرده و از راه تجزیه و تحلیل و یا تجارب عملی و یا آزمایش به آن پاسخ آن داده میشود. در حقیقت، پایان نامه نوشته ای است که دانشجویان ارشد و دکتری در موضوعی خاص در رشته تخصصی خود، برای دریافت مدرک تحصیلی نگارش میکنند. موضوع انتخابی پایان‌نامه، معمولاً، محدود و تخصصی است و تحقیق در مورد آن، زمان مشخص و مبتنی بر روش علمی را طلب میکند.
اهمیت نگارش پایان نامه
پایان‌نامه‌ها را معمولاً به دلایل زیر نگارش میکنند:
- یادگیری روش‌شناسی تحقیق
- توسعه نگرش علمی
- کسب موفقیت برای مطالعه‌ای جدی و عمیق و کسب تجربه علمی در حوزه موضوعی خاص
- کسب مهارت برای مطالعه عمیق
- بهره‌مندی از اطلاعات جدیدتر
- شرط لازم برای دریافت مدرک تحصیلی
- انتشار نتایج پایان‌نامه به شکل مقاله پژوهشی در مجلات علمی
- پیشبرد اهداف علمی جامعه
- حل مشکلات صنعت و جامعه